Θεραπεία εστιασμένη στη συμπόνια (CFT): Αντίκρουση και αντιμετώπιση της ντροπής και της αυτοεπίκρισης

Η θεραπεία με επίκεντρο τη συμπόνια (Compassion Focused Therapy, CFT) που αναπτύχθηκε από τον Paul Gilbert το 2000 θεωρείται μέρος του "τρίτου κύματος" των Γνωσιακών Συμπεριφορικών Θεραπειών που δίνουν έμφαση στην ενσυνειδητότητα, την αποδοχή, τις αξίες και τους στόχους. Αναπτύχθηκε κυρίως για άτομα που παλεύουν με τη ντροπή και την αυτοεπίκριση που παρατηρείται σε μια σειρά ψυχολογικών δυσκολιών (Gilbert and Irons, 2004) και μια θεραπεία που ενημερώνεται από διάφορες προσεγγίσεις όπως η νευροεπιστήμη, η αναπτυξιακή, η κοινωνική, η εξελικτική ψυχολογία και οι βουδιστικές παραδόσεις. Έχει αποκτήσει μεγαλύτερη δημοτικότητα με την αύξηση των ερευνών τα τελευταία δέκα χρόνια (Craig et al., 2020) αποδεικνύοντας τη συμβολή της στην ανάπτυξη της συμπόνιας που μειώνει την κλινική συμπτωματολογία (Millard et al.,2023).

Το καταπραϋντικό σύστημα και η σχέση του με τη συμπόνια

Η CFT βασίζεται σε νευροεπιστημονικά στοιχεία και υπογραμμίζει τη σημασία της δημιουργίας μιας υγιούς ισορροπίας μεταξύ τριών συναισθηματικών ρυθμιστικών συστημάτων και συγκεκριμένα του συστήματος απειλής (αναζήτηση ασφάλειας), του συστήματος κίνησης (κίνητρα) και του καταπραϋντικού συστήματος (κατευνασμός/ασφάλεια). Τα άτομα με υψηλή ντροπή και αυτοεπίκριση έχουν ένα υπερδραστήριο σύστημα απειλής το οποίο καταστέλλει το καταπραϋντικό τους σύστημα (Gilbert , 2009). Επομένως, εκπαιδεύοντάς τα να καλλιεργούν τη συμπόνια για τον εαυτό τους, τη συμπόνια προς τους άλλους και μαθαίνοντας πώς να τη δέχονται μειώνει τον πόνο και αυξάνει την ευημερία (Kirby et al., 2017) επειδή το καταπραϋντικό σύστημα αναπτύσσεται και μπορεί να προσεγγιστεί ως απάντηση στην απειλή. 

Η ψυχοεκπαίδευση και τα εργαλεία ενίσχυσης της συμπόνιας

Η ψυχοεκπαίδευση της έννοιας της συμπόνιας σε συνδυασμό με την εξήγηση στα άτομα μέσα από μια εξελικτική προοπτική γιατί οι άνθρωποι υποφέρουν και ο ρόλος της αυτοεπίκρισης και της ντροπής είναι πρωταρχικής σημασίας στην CFT (Gibert, 2009). Πιο συγκεκριμένα, καθώς ο θεραπευτής εξηγεί ότι η υποδιέγερση του καταπραυντικού συστήματος στην πρώιμη ζωή μπορεί να συμβάλει στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα άτομα (Gilbert 2014), καθίσταται δυνατό για τους θεραπευόμενους να αναγνωρίσουν ότι μπορεί να έχουν στερηθεί εμπειρίες στην πρώιμη ζωή που παρέχουν ρύθμιση των συναισθημάτων. Τελικά, μέσω της νοηματοδότησης και της κανονικοποίησης των εμπειριών τους, μπορούν να αρχίσουν να εξουδετερώνουν την τάση τους να παθολογικοποιούν τις καταπραϋντικές τους ανάγκες. Το να βοηθήσουμε τα άτομα να κατανοήσουν ότι πολλές γνωστικές διαστρεβλώσεις/προκαταλήψεις είναι ενσωματωμένες βιολογικές διαδικασίες, κατασκευασμένες από τη γενετική και το περιβάλλον, αποτελεί σημαντικό μέρος της διαδικασίας. Η εξήγηση ότι δεν φταίμε εμείς που όλοι μας έχουμε ενσωματωμένα συναισθήματα όπως το άγχος ή ο φόβος, τροφοδοτώντας τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται ο νέος "δύσκολος" εγκέφαλος μέσω της εξέλιξης, διαιωνίζοντας μη χρήσιμους φαύλους κύκλους και αυτοεπίκριση, δημιουργεί μια εμπειρία "απο-ντροπής" για τους θεραπευόμενους. Οι άνθρωποι συχνά αναφέρουν ότι αισθάνονται ενδυναμωμένοι όταν καταλαβαίνουν ότι έχουν την επιλογή να μάθουν ποια μέρη του εγκεφάλου θα ενεργοποιήσουν/εκπαιδεύσουν, ώστε να ρυθμίσουν τα αποσταθεροποιητικά συναισθήματα που βασίζονται στην απειλή.

Υπάρχουν πολλά χρήσιμα εργαλεία ενίσχυσης της συμπόνιας που διευκολύνουν την πρόσβαση στο καταπραϋντικό σύστημα, όπως η ενσυνειδητότητα και διάφορες τεχνικές εκπαίδευσης του συμπονετικού νου ( Gilber, 2014) . Ένα ενδιαφέρον εργαλείο είναι αυτό των “επιστολών/γραμμάτων συμπόνιας" (Gilbert, 2014), το οποίο επιτρέπει στους ασθενείς να αναπτύξουν/ενισχύσουν τον συμπονετικό εαυτό τους, ώστε να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής στην ανταπόκριση στην αυτοεπίκριση, ώστε να επιλύσουν την εσωτερική σύγκρουση μεταξύ διαφορετικών καταστάσεων του εαυτού τους. Μέσω αυτής της διαδικασίας τα άτομα μπορούν να αναγνωρίσουν τις προσπάθειές τους να αντεπεξέλθουν δεδομένων των περιορισμένων συνθηκών, σε αντίθεση με το να κατηγορούν τον εαυτό τους για διάφορα πράγματα, όπως η κακή απόδοση. Αυτό μπορεί να τους βοηθήσει να εμπλακούν και να διατηρήσουν ένα υποστηρικτικό σχέδιο δράσης που χαρακτηρίζεται από αυτοφροντίδα.

Συμπόνια: Θεραπεία: Εκεί που συναντιούνται όλες οι θεραπείες

Η CFT μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνη της ή να ενισχύσει πιο παραδοσιακές θεραπείες όπως την Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία. Πιο συγκεκριμένα, η ανάπτυξη μιας εσωτερικής ευγενικής υποστηρικτικής φωνής και τα θετικά συναισθήματα που τη συνοδεύουν μπορούν να ενθαρρύνουν και να παρακινήσουν τους ανθρώπους να εμπλακούν πιο αποτελεσματικά σε γνωστικές εργασίες όπως τον εντοπισμό και την αμφισβήτηση μη βοηθητικών  πεποιθήσεων, καθώς και σε συμπεριφορικές εργασίες όπως πειράματα που μπορούν να τους βοηθήσουν να δοκιμάσουν/τεστάρουν τις προβλέψεις τους. Η CFT μπορεί επίσης να συνδυαστεί με άλλες θεραπείες τρίτου κύματος, όπως την θεραπεία αποδοχής και δέσμευσης (ACT) που αναπτύχθηκε από τον Steven Hayes το 1982. Πιο συγκεκριμένα, η CFT μπορεί να στοχεύσει στη ντροπή και την αυτοεπίκριση διευκολύνοντας τους θεραπευόμενους να επιδιώξουν μια ζωή με νόημα βασισμένη σε αξίες, η οποία αποτελεί το επίκεντρο της ACT.

Η ενσυναίσθηση, μαζί με τη συμπόνια, αποτελούν τα δομικά στοιχεία και τα θεμέλια κάθε είδους ψυχοθεραπείας. Χωρίς αυτά ελάχιστη πρόοδος μπορεί να επιτευχθεί και καμία θεραπευτική σχέση δεν μπορεί να εδραιωθεί ή να ευδοκιμήσει πραγματικά. Επιπλέον, η ικανότητα του θεραπευτή να είναι μια αυτοσυμπονετική παρουσία μέσα στη θεραπεία όχι μόνο μειώνει τη δική του/της αγωνία, αλλά επιτρέπει επίσης στους θεραπευόμενους να νιώσουν τη συμπόνια του/της μέσω της συναισθηματικής εναρμόνισης και τους βοηθά να γίνουν και οι ίδιοι πιο συμπονετικοί (Neff & Germer,2022).

Η επίγνωση της θεωρίας πίσω από την CFT και ορισμένων εργαλείων της, καθώς και της τρέχουσας έρευνας πάνω σε αυτήν, μπορεί να βοηθήσει όλους μας να θυμηθούμε αυτά που ήδη γνωρίζουμε σχετικά με τη θεμελιώδη σημασία και τη δύναμη των συμπονετικών καταπραϋντικών εμπειριών (προς τον εαυτό μας και τους άλλους) που εμπνέουν εμπιστοσύνη, ασφάλεια και θετικά συναισθήματα. Αυτές είναι οι εμπειρίες που μπορούν να κάνουν κάποιον να νιώσει ότι κρατιέται και εμπεριέχεται, ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του για σύνδεση και να εξουδετερώσει τις αυτοκαταστροφικές γνωσίες και συμπεριφορές. Στο τέλος της ημέρας όλοι οι τύποι θεραπευτών θέλουν να δουν τους θεραπευόμενους τους να αναπτύσσουν μια πιο υγιή σχέση με τον εαυτό τους και τους άλλους. Είτε αυτό γίνεται μέσω της ενεργητικής χρήσης της CFT είτε παρέχοντας νέες καταπραϋντικές εμπειρίες σχέσεων που μπορεί κανείς να εσωτερικεύσει μέσω κάποιας άλλης μορφής θεραπείας, απλώς αναδεικνύει πόσο τυχεροί είμαστε που έχουμε πολλές θεραπευτικές επιλογές για να επιλέξουμε από αυτές που μπορούν να ενισχύσουν τον συμπονετικό εαυτό του ατόμου.

References

• Craig, C., Hiskey, S., & Spector, A. (2020). Compassion focused therapy: a systematic review of its effectiveness and acceptability in clinical populations. Expert Review of Neurotherapeutics, 20, 385 - 400.
• Gilbert, P. (2009). Introducing compassion focused therapy. Advances in Psychiatric Treatment, 15, 199–208.
• Gilbert, P. (2014). The origins and nature of compassion focused therapy. British Journal of Clinical Psychology, 53, 6–41
• Gilbert, P., & Irons, C. (2005). Focused therapies and compassionate mind training for shame and self-attacking. In P. Gilbert (Ed.), Compassion: Conceptualisations, research and use in psychotherapy (pp. 263–325). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203003459
• Kirby, J.N., Tellegen, C.L., & Steindl, S.R. (2017). A Meta-Analysis of Compassion-Based Interventions: Current State of Knowledge and Future Directions. Behavior therapy, 48 6, 778-792.
• Millard, L., Wan, M.,  Smith, D., & Wittkowski, A. (2023). The effectiveness of compassion focused therapy with clinical populations: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders. 326. 10.1016/j.jad.2023.01.010.
• Neff, K., & Germer, C.( 2022). The role of self-compassion in psychotherapy. Journal of World Psychiatry, 21, 58-59