Eπιδημίες: από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Αφιερωμένο στους φοιτητές μου BIOC 1011

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, εκατομμύρια άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωη τους από επιδημίες, ιούς και θανατηφόρες ασθένειες. Κάναμε μια αναδρομή στο παρελθόν και συλλέξαμε τις σημαντικότερες ασθένειες που συγκλόνισαν την ιστορία και σκότωσαν εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στον τομέα των μολυσματικών ασθενειών μια πανδημία είναι το χειρότερο σενάριο. Όταν μια επιδημία εξαπλώνεται και στις πέντε ηπείρους, τότε η ασθένεια γίνεται επίσημα πανδημία.

Αυτές που ακολουθούν ήταν και οι πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις που έχουν μείνει στην ιστορία. Ας τις δούμε παρακάτω.

• 1981 – HIV/AIDS

Πρώτη ταυτοποίηση έγινε το 1981. Το AIDS καταστρέφει το ανοσοποιητικό σύστημα ενός ατόμου. Αυτοί που έχουν μολυνθεί από τον ιό HIV αντιμετωπίζουν πυρετό, πονοκέφαλο και πρησμένους λεμφαδένες μετά από μόλυνση. Όταν τα συμπτώματα υποχωρήσουν, οι φορείς μπορούν να μολύνουν κάποιον άλλο άνθρωπο μέσω του αίματος και των γεννητικών υγρών. Η ασθένεια καταστρέφει τα t-κύτταρα. Έχουν αναπτυχθεί θεραπείες για να επιβραδύνουν την πρόοδο της νόσου. Το AIDS είναι υπεύθυνο για 35 εκατ. θανάτους σε όλο τον κόσμο.

• 1957 - Ασιατική γρίπη

Ξεκίνησε από το Χονγκ Κονγκ και εξαπλώθηκε σε όλη την Κίνα και έπειτα στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ασιατική γρίπη έγινε ευρέως διαδεδομένη στην Αγγλία όπου, σε έξι μήνες, απεβίωσαν 14.000 άνθρωποι. Ένα δεύτερο κύμα ακολούθησε στις αρχές του 1958, προκαλώντας συνολικά περίπου 1,1 εκατ. θανάτους παγκοσμίως, με 116.000 θανάτους μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δημιουργήθηκε εμβόλιο που αντιμετώπισε αποτελεσματικά την πανδημία.

• 1919 - Ισπανική γρίπη

Η γρίπη των πτηνών που σκότωσε 50 εκατ. ανθρώπους παγκοσμίως, θεωρείται ότι προήλθε από την Κίνα και μεταδόθηκε από Κινέζους εργάτες που μεταφέρονταν σιδηροδρομικώς μέσω του Καναδά προς την Ευρώπη. Στη Βόρεια Αμερική, η γρίπη εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο Κάνσας στις αρχές του 1919. Οι τηλεοπτικές αναφορές για έξαρση γρίπης στη Μαδρίτη την άνοιξη του 1918 οδήγησαν στην πανδημία που ονομάστηκε «ισπανική γρίπη».

• 1889 - Ρωσική γρίπη

Η πρώτη σημαντική πανδημία γρίπης ξεκίνησε στη Σιβηρία και το Καζακστάν, ταξίδεψε στη Μόσχα, πήγε στη Φινλανδία και στη συνέχεια στην Πολωνία, όπου μεταφέρθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μέχρι το επόμενο έτος, είχε διασχίσει τον ωκεανό στη Βόρεια Αμερική και την Αφρική. Μέχρι το τέλος του 1890, 360.000 άνθρωποι είχαν πεθάνει.

• 1885 - Η τρίτη πανδημία πανώλης

Ξεκινώντας από την Κίνα και πηγαίνοντας στην Ινδία και το Χονγκ Κονγκ, η βουβωνική πανώλη σκότωσε 15 εκατ. ανθρώπους. Αρχικά εξαπλώθηκε από τους ψύλλους κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης σε ορυχείο στο Yunnan. Η Ινδία προσπάθησε να αντιμετωπίσει τις απώλειες και η πανδημία χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για κατασταλτικές πολιτικές που προκάλεσαν εξέγερση εναντίον των Βρετανών.

• 1817 - Πρώτη πανδημία χολέρας

Η πρώτη από τις επτά πανδημίες χολέρας για τα επόμενα 150 χρόνια, σκοτώνοντας 1 εκατ. ανθρώπους. Μεταφερόταν από το νερό και τα τρόφιμα που είχαν μολυνθεί από περιττώματα, το βακτήριο μεταφέρθηκε σε Βρετανούς στρατιώτες που το έφεραν στην Ινδία, όπου πέθαναν εκατομμύρια άνθρωποι. Η βρετανική αυτοκρατορία και το ναυτικό εξάπλωσαν τη χολέρα στην Ισπανία, την Αφρική, την Ινδονησία, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ιταλία, τη Γερμανία και την Αμερική, όπου σκότωσε 150.000 ανθρώπους. Παρόλο που δημιουργήθηκε εμβόλιο το 1885, οι πανδημίες συνεχίστηκαν

• 1665 - Η μεγάλη πανώλη του Λονδίνου

Η βουβωνική πανώλη οδήγησε στο θάνατο το 20% του πληθυσμού του Λονδίνου. Εκατοντάδες χιλιάδες γάτες και σκυλιά σφαγιάστηκαν ως πιθανή αιτία για την ασθένεια που εξαπλώθηκε μέσω λιμένων κατά μήκος του Τάμεση. Το χειρότερο ξέσπασμα έγινε το φθινόπωρο του 1666, περίπου την ίδια στιγμή με ένα άλλο καταστροφικό γεγονός – τη Μεγάλη Φωτιά του Λονδίνου.

• 1492 - Η Κολομβιανή ανταλλαγή

Μετά την άφιξη των Ισπανών στην Καραϊβική, οι ασθένειες όπως η ευλογιά, η ιλαρά και η βουβωνική πανώλη μεταδόθηκαν από τους Ευρωπαίους στους ιθαγενείς πληθυσμούς. Αυτές οι ασθένειες κατέστρεψαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς, με το 90% να πεθαίνει σε ολόκληρη τη βόρεια και νότια ήπειρο. Το 1520, η αυτοκρατορία των Αζτέκων καταστράφηκε από την ευλογιά που έφεραν οι Αφρικανοί σκλάβοι.

• 11ος αιώνας - Λέπρα

Η λέπρα εξελίχθηκε σε πανδημία στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα την κατασκευή πολλών νοσοκομείων με εστίαση στη αυτή προκειμένου να φιλοξενήσει τον τεράστιο αριθμό θυμάτων. Μια αργά αναπτυσσόμενη βακτηριακή ασθένεια που προκαλεί πληγές και παραμορφώσεις, θεωρήθηκε ως τιμωρία από τον Θεό. Τώρα, γνωστή ως ασθένεια του Χάνσεν, εξακολουθεί να προσβάλλει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους ετησίως και μπορεί να είναι θανατηφόρος αν δεν αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικά.

• 541 μ.Χ. - Πανούκλα του Ιουστινιανού

Αρχικά εμφανίστηκε στην Αίγυπτο. Η πανώλη του Ιουστινιανού εξαπλώθηκε μέσω της Παλαιστίνης και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και έπειτα σε όλη τη Μεσόγειο. Η πανούκλα άλλαξε την πορεία της αυτοκρατορίας, συντρίβοντας τα σχέδια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού για επανένωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας προκαλώντας τεράστιες οικονομικές απώλειες. Πιστεύεται επίσης ότι δημιούργησε μια «αποκαλυπτική» ατμόσφαιρα που ώθησε την ταχεία εξάπλωση του Χριστιανισμού. Σκότωσε γύρω στα 50 εκατ. ανθρώπους, δηλαδή το 26% του παγκόσμιου πληθυσμού. Θεωρείται ότι είναι η πρώτη σημαντική εμφάνιση της παρωτίτιδας, η οποία χαρακτηρίζεται από μεγέθυνση του λεμφικού αδένα .

• 250 μ.Χ. - Πανώλη του Κυπριανού

Ονομάστηκε έτσι μετά το πρώτο γνωστό θύμα, τον χριστιανός επίσκοπος της Καρχηδόνας. Συμπτώματα: διάρροια, έμετος, πληγές στο λαιμό, πυρετός και γάγγραινα σε χέρια και πόδια.

• 165 μ.Χ. - Πανώλη των Αντωνίνων

Η πανώλη των Αντωνίνων ήταν πιθανώς μια πρώιμη εμφάνιση της ευλογιάς που ξεκίνησε με τους Ούννους. Οι Ούννοι μόλυναν στη συνέχεια τους Γερμανούς, οι οποίοι την πέρασαν στους Ρωμαίους και στη συνέχεια οι στρατιώτες την εξάπλωσαν σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Συμπτώματα: πυρετός, πονόλαιμος, διάρροια και πληγές. Λέγεται ότι ένα από τα θύματα ήταν ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος.

• 430 π.Χ. – Αθήνα, Τυφοειδής Πυρετός

Η παλαιότερη καταγεγραμμένη πανδημία συνέβη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Αφού η ασθένεια περάσει από τη Λιβύη, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο, διέσχισε τα αθηναϊκά τείχη καθώς τα πολιορκούσαν οι Σπαρτιάτες. Τουλάχιστον τα δύο τρίτα του πληθυσμού πέθαναν. Συμπτώματα: πυρετός, δίψα, αίμα στο λαιμό και τη γλώσσα, κόκκινο δέρμα και πληγές. Η ασθένεια, που μάλλον ήταν τυφοειδής πυρετός, εξασθένησε σημαντικά τους Αθηναίους και ήταν ένας παράγοντας για την ήττα τους από τους Σπαρτιάτες.