Tα πιθανά οφέλη της Συμβουλευτικής Ομηλίκων/Ομοτίμων

Τι είναι η Συμβουλευτική Ομηλίκων;

Η συμβουλευτική ομηλίκων είναι ένα σύστημα προσφοράς και αποδοχής βοήθειας μεταξύ ατόμων όμοιας ηλικίας και ιδιότητας και στηρίζεται στις βασικές αρχές του αμοιβαίου σεβασμού, της υπευθυνότητας και της κατανόησης. Η λέξη Ομότιμος/Ομήλικος στη γλώσσα μας δεν αποδίδει πολύ καλά αυτό που θέλουμε να πούμε. Πρόκειται για τη μετάφραση του αγγλικού Peer και συμβολίζει τους ανθρώπους που βρίσκονται στην ίδια φάση ζωής. Ομήλικοι είναι οι συμμαθητές σε ένα σχολείο, αλλά και οι φοιτητές ενός Πανεπιστημίου όλων των ετών και βαθμίδων. Ομήλικος είναι ο 18χρονος πρωτοετής και ο 35χρονος που έρχεται στο ίδιο τμήμα να φοιτήσει ως ήδη πτυχιούχος.

Έρευνες στο πεδίο αυτό έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες μπορούν να κατανοήσουν ο ένας τον άλλο καλύτερα και να προσφέρουν αμοιβαία συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη εν συγκρίσει με όσους δεν βρίσκονται σε μια ανάλογη κατάσταση ή εν συγκρίσει με τους ειδικούς επαγγελματίες. Ειδικότερα, έχει αποδειχτεί ως καθοριστικό στοιχείο στην αποτελεσματικότητα της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ομοτίμων το γεγονός ότι οι άνθρωποι που μοιράζονται παρόμοιες εμπειρίες μπορούν καλύτερα να σχετιστούν μεταξύ τους και ως εκ τούτου να προσφέρουν βιωματική ενσυναίσθηση και πιο γνήσια υποστήριξη. Έχει βρεθεί, επίσης, ότι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει παρόμοιες εμπειρίες είναι σε θέση να προσφέρουν ο ένας στον άλλο πρακτικές συμβουλές και προτάσεις για στρατηγικές αντιμετώπισης προβλημάτων που οι επαγγελματίες δεν προτείνουν ή ενδεχομένως δεν γνωρίζουν καν (Lekka, 2015)

Σύμβουλοι ομηλίκων υπάρχουν και λειτουργούν με όλες τις ομάδες ηλικιών και για ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων καταστάσεων. Στηρίζεται στην ανάγκη για κοινωνική αλληλεγγύη που υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες. Ενδυναμώνει τους συμμετέχοντες και τους δείχνει τρόπους για να μπορούν να βοηθούν τον εαυτό τους, προσφέρει ευκαιρίες για μάθηση και αναπλαισιώνει αρνητικές αντιλήψεις και σκέψεις.  Θεωρείται ένας από του πλέον χρήσιμους τρόπους με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να βοηθούν τους συνανθρώπους τους, ακούγοντας και παρακολουθώντας τους ενεργητικά, επικοινωνώντας, βοηθώντας τους να μοιραστούν τους προβληματισμούς τους και να αισθανθούν έτσι καλύτερα.

Οφέλη της Συμβουλευτικής Ομηλίκων

Η συμβουλευτική ομηλίκων βοηθάει τόσο αυτούς που δέχονται τις υπηρεσίες των ομότιμων συμβούλων όσο και τους ίδιους τους συμβούλους στην ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων. Οι συζητήσεις, που στοχεύουν στην ψυχολογική στήριξη σε ένα φιλικό περιβάλλον και κάτω από ενθαρρυντικές συνθήκες, έχει βρεθεί ότι διευρύνουν την σωματική και ψυχική ευζωία των εμπλεκόμενων (Raphael & Dohrenwend, 1987), συμβάλλοντας στην ανάπτυξη των προσωπικών και κοινωνικών τους δεξιοτήτων, καθώς και στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της αυτονομίας τους, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της αναδυόμενης ενηλικίωσης.

Τα οφέλη που αποκομίζουν οι ίδιοι οι σύμβουλοι ομηλίκων από τη συμμετοχή τους, περιλαμβάνουν: μεγαλύτερη αυτό-πεποίθηση και αυτό-εκτίμηση (Switzer & Simmons, Dew, Regalski & Wang, 1995), μεγαλύτερη αίσθηση ευθύνης, μεγαλύτερη εκτίμηση για τους συνανθρώπους τους, μεγαλύτερη ικανοποίηση γιατί συμβάλουν στην καλύτερη ποιότητα ζωής του περιβάλλοντός τους, αλλά και μεγάλη ικανοποίηση γιατί μαθαίνουν τρόπους καλύτερης διαχείρισης συγκρούσεων (Cowie & Jennifer, 2008. Stanley & McGrath, 2006), διαμεσολάβησης στις διενέξεις, αυθόρμητης αναζήτησης βοήθειας χωρίς ενδοιασμούς, όταν χρειάζεται (Bandura, Millard, Peluso & Ortman, 2000). Όσον αφορά τους δέκτες της στήριξης αυτής, η ύπαρξη στενών σχέσεων με άτομα της ομάδας των συνομηλίκων αποτελεί μια σημαντική πηγή συναισθηματικής στήριξης που μπορεί να απομακρύνει και τις πιο σοβαρές συνέπειες του άγχους (Denis, 2003).

Υποστήριξη Ομηλίκων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

Η αναδυόμενη ενηλικίωση είναι μια συναρπαστική περίοδος διαμόρφωσης ταυτότητας και προσωπικής ανάπτυξη, αλλά είναι επίσης μια δύσκολη περίοδος αγχωτικών μεταβάσεων και για πολλά, την εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας. Η ψυχική υγεία των φοιτητών πανεπιστημίου έχει γίνει ιδιαίτερα ανησυχητική, με φοιτητές που αναφέρουν αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης από έτος σε έτος και επιδεινώνεται από την «τριπλή πανδημία» του COVID-19, την εμφάνιση κοινωνικών ανισοτήτων και την εκτεταμένη οικονομική ανασφάλεια.

Οι νεαροί ενήλικες έχει αποδειχθεί ότι έχουν ισχυρό αντίκτυπο ο ένας στον άλλον, ειδικά σε επίπεδο διατήρησης ευεξίας (Kirsch et al, 2014, Reniers et al, 2017). Πολλαπλές μελέτες έχουν δείξει ότι οι νέοι στρέφονται ο ένας στον άλλον όταν βιώνουν δύσκολα συναισθήματα (Healthy Minds Study, 2021, Dooley & Fitzgerald, 2012) και αναφέρουν ότι έχουν βοηθήσει τους φίλους τους. Μια έρευνα που διεξήχθη τον Ιούλιο του 2022 από το Ινστιτούτο Mary Christie, έδειξε σχεδόν καθολικό ενδιαφέρον (95%) για κάποιο είδος προγράμματος υποστήριξης από ομοτίμους.

Οι σημερινοί φοιτητές αναδεικνύονται ως μέρος της λύσης της γενιάς τους σε ζητήματα ψυχικής υγείας, με αξιοσημείωτη προθυμία να βοηθήσουν ο ένας τον άλλον και να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους με γενναιότητα και ειλικρίνεια. Ο αυξημένος αλτρουισμός και το μειωμένο στίγμα που βιώνει η σημερινή Gen Z έχει δημιουργήσει έναν πολλαπλασιασμό των υπηρεσιών υποστήριξης ψυχικής υγείας που καθοδηγούνται από συνομηλίκους. Τα κολέγια και τα πανεπιστήμια αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο ότι ο επιπολασμός αναφερόμενων προβλημάτων ψυχικής υγείας μεταξύ των φοιτητών απαιτεί με βάση τον πληθυσμό, στρατηγικές δημόσιας υγείας, συμπεριλαμβανομένης της διεύρυνσης του κύκλου υποστήριξης. Η συμβουλευτική από ομοτίμους μπορεί να είναι μια «γέφυρα» για τις επαγγελματικές συμβουλευτικές υπηρεσίες και μπορεί να βοηθήσει τους φοιτητές χωρίς προηγούμενη θεραπευτική εμπειρία να εισέλθουν σε μια νέα κοινότητα φροντίδας (Davis & Fritze, 2020).

Πολλά κολέγια διαθέτουν προγράμματα συμβουλευτικής ομοτίμων για να παρέχουν περισσότερες επιλογές σε πόρους ψυχικής υγείας στις πανεπιστημιουπόλεις τους. Αυτά τα προγράμματα εκπαιδεύουν τους φοιτητές να βοηθήσουν άλλους φοιτητές Προγράμματα όπως αυτό στο University of California-Berkeley λειτουργούν με επιτυχία από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 (UC Berkeley, n.d.). Στην Ελλάδα υπήρχαν αρχικά 2 πιλοτικά προγράμματα εθελοντικής καθοδήγησης από ομοτίμους, στο ΕΚΠΑ (‘’Από φοιτητές για φοιτητές’’), τόσο με ηλεκτρονική υποστήριξη σε μορφή φόρουμ ή ζωντανά συνεδρίες στην πανεπιστημιούπολη του Πανεπιστημίου (Lekka, 2015)

Είδη στήριξης ομηλίκων ή ομοτίμων

Η συμβουλευτική στήριξη ομηλίκων και/ή ομοτίμων, όπως εφαρμόζεται σε ποικίλα πλαίσια και διάφορες ηλικιακές ομάδες, έχει αποδειχθεί καθοριστικής ωφέλειας για όλους τους εμπλεκόμενους. Ακριβέστερος θα ήταν ο όρος «στήριξη ομηλίκων», γιατί κάτω από τον τίτλο αυτό μπορούν να ενταχθούν οι πολλές και ποικίλες δραστηριότητες που αναλαμβάνουν οι ομήλικοι ή οι ομότιμοι πέρα από τη συμβουλευτική, όπως: διαμεσολαβητές (mediators), μέντορες (mentors), συνήγοροι (peer advocates), σύμβουλοι ομηλίκων (peer counsellors), βοηθοί σε μαθησιακά ή επαγγελματικά ζητήματα (peer tutors) ή εμψυχωτές σε ομάδες υποστήριξης και ευεξίας ομοτίμων (peer mental health and well being groups).

Το Τμήμα Ψυχολογίας του NYC υλοποιεί κατά την τρέχουσα χρονική περίοδο ένα πιλοτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης στη συμβουλευτική Ομοτίμων με τους φοιτητές του κολλεγίου.

Βιβλιογραφία

• Badura-Brack, Amy & Millard, Michele & Peluso, Eugenio & Ortman, Nicole. (2000). Effects of Peer Education Training on Peer Educators: Leadership, Self-Esteem, Health Knowledge, and Health Behaviors. Journal of College Student Development. 41.
• Dennis, C.L. (2003) Peer support within a health care context A concept analysis. International Journal of Nursing Studies, 40, 321-332.
• Foteini Lekka, Giorgos Efstathiou & Anastasia Kalantzi-Azizi (2015) The effect of counselling-based training on online peer support, British Journal of Guidance & Counselling, 43:1, 156-170, DOI: 10.1080/03069885.2014.959472
• Mcgrath, Helen & Noble, Toni. (2003). Supporting positive pupil relationships: Research to practice. Marcus & Sanders-Reio. 27. 10.53841/bpsecp.2010.27.1.79.
• Switzer, G. E., Simmons, R. G., Dew, M. A., Regalski, J. M., & Wang, C.-H. (1995). The effect of a school-based helper program on adolescent self-image, attitudes, and behavior.  The Journal of Early Adolescence, 15(4), 429–455. https://doi.org/10.1177/0272431695015004003